قسمت هشقتم اموزش نجوم - منظومه شمسی

منظومه شمسی ما حدود 4.6 میلیارد سال پیش، از ابر در حال چرخش بسیار بزرگی متولد شد. این ابر عظیم که سحابی نامیده می شود از گاز و گرد و غبار تشکیل شده بود. بر طبق "نظریه سحابی" شاید موج فشار ناشی از شوک انفجار یک نواختر در نزدیکی سحابی و نیز نیروهای جاذبه ای باعث شدند که این سحابی به هم فشرده شود. در نتیجه ذرات داخل سحابی به هم برخورد کردند. سحابی سریع تر و سریع تر چرخید و مثل یک دیسک فشرده و صاف و تخت شد. ذرات کوچک به هم فشرده شدند و اشیای بزرگی به وجود آوردند و به تدریج منظومه شمسی ما که شامل یک ستاره، سیارات و سایر اجسام است شکل گرفت.

⇐ چگونه ستاره خورشید متولد شد؟

میلیون ها سال پس از آن که سحابی شروع به فشرده شدن کرد و به دیسک در حال چرخش عظیمی تبدیل شد، مرکز دیسک تبدیل به توده متراکمی شد. چراکه بیشتر مواد داخل سحابی به طرف مرکز دیسک کشیده می شدند. همان طور که این توده مرکزی بزرگ می شد دمایش هم افزایش می یافت. اتم ها در این منطقه مرکزی به هم نزدیک تر می شدند و همچنان دیسک به چرخشش ادامه می داد و سریع تر و سریع تر می چرخید. در نهایت هسته دیسک به نقطه بحرانی رسید و شروع به سوختن کرد. همجوشی هسته ای شروع شد و ستاره ای به نام خورشید متولد شد.

⇐ سیاره ها چگونه تشکیل شدند؟

چنان که گفتیم تراکم مواد در وسط دیسک از همه جا بیشتر بود. در نتیجه گرد و غبار و اشیایی به ابعاد سنگ ریزه در همین منطقه میانه دیسک با هم برخورد کردند و به توده های بزرگ تر و بزرگ تری تبدیل شدند. در نهایت این توده ها سیاره های خاکی یعنی تیر، مریخ، زمین و ناهید را به وجود آوردند.

اما در فاصله دورتر از خورشید، سرما به حدی بود که آب یخ می زد. در این جا قطعات ریز یخ به هم برخورد کردند. گاز و گرد و خاک را هم به داخل خود جارو کردند و به غول های گازی یعنی مشتری، کیوان (زحل)، اورانوس و نپتون تبدیل شدند. اورانوس و نپتون که از مرکز متراکم دیسک دورتر بودند کوچک تر از دو غول گازی دیگر شدند.

خورشید به همراه هشت سیاره دیگر (عطارد، زهره زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون) و مجموعه‌ای از سیارک‌ها، اقمار و … اعضای خانواده خورشید یا همان منظومه شمسی هستند.

بهتر است قبل از اینکه به بررسی ویژگی‌های سیارات و دیگر اعضای منظومه شمسی بپردازیم، کمی در مورد اصطلاحات و پارامترهای موثر در مطالعه این اجرام صحبت کنیم.

یک سیاره یک جرم آسمانی است که:
 (a) به دور خورشید بگردد،
 (b) به خاطر داشتن جرم زیاد بتواند شکل هیدرواستاتیکی پایداری داشته باشد (شکلی نزدیک به کره).
 (c) بتواند اجرام نزدیک خود را از طریق گرانش جاروب کند.

طبقه‌بندی سیارات منظومه شمسی

سیارات منظومه شمسی را معمولا در دو گروه  سیارات خاکی و سیارات گازی تقسیم بندی می‌کنند.

سیارات خاکی

سیاره‌های عطارد، زهره ، زمین و مریخ  که دارای ترکیبات مشابه زمین هستند و به طور کامل از مواد صخره‌ای و آهن تشکیل شده‌اند را به عنوان سیارات خاکی می‌شناسند.

سیارات گازی

به سیارات مشتری، زحل ، اورانوس و نپتون سیارات گازی یا سیارات مشتری‌گون می‌گویند. در بعضی از مراجع سیارات گازی را، سیارات غول نیز می‌نامند. زیرا این سیارات خیلی بزرگتر از زمین هستند.

توضیحات کامل تر درمورد سیارات در  اینفوگرافیک زیر

قمر ها

قمرها را می‌توان به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم‌بندی کرد:

قمرهای طبیعی ماه‌ها هستند که به‌طور منظم به دور سیارات می‌گردند.

قمرهای مصنوعی قمرهایی هستند که انسان‌ها برای تحقیق، رصد و ارتباطات، تولید و به مدار زمین یا یک سیاره یا یک قمر طبیعی پرتاب می‌شود

ماه تنها قمر طبیعی سیاره زمین است و با تابندن نور خورشید شب‌های زمین را کمی روشن می‌کند. قطر ماه حدود ۳۵۰۰ کیلومتر است، جو ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آبله گون است.

ماه‌های مشتری سیاره غول‌آسای مشتری دارای ۶۹ قمر شناخته‌شده‌است. بر این اساس مشتری دارای بیشترین تعداد قمر با مدار به نسبت پایدار در منظومه شمسی است. بزرگ‌ترین و پرجرم‌ترین این قمرها چهار قمر گالیله‌ای هستند

سیاره کوتوله

یک سیاره کوتوله جسمی است که:
 (a)به دور خورشید می‌گردد،
 (b) به خاطر جرم خود شکل پایداری داشته باشد (نزدیک به کره).
  (c) نتواند اطراف خود را جاروب کند.
  (d) یک قمر نباشد.

در حال حاضر پنج سیاره کوتوله در منظومه شمسی وجود دارد؛ مثلاً سیاره‌های کوتولهٔ سرس، پلوتون، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس. سِرس پیش از این یک سیارک به حساب می‌آمد، پلوتون یک سیاره بود، و اریس که با نام زینا (Xena) نیز شناخته می‌شود، نخستین جسم فرانپتونی بود که دریافتند از سیارهٔ مادر پلوتون بزرگ‌تر است.

برای مشاهده توضیحات کامل درمورد سیاره های کوتوله اینجا کلیک کنید

اجرام کوچک سامانه خورشیدی به تمام اجرام در سامانه خورشیدی گفته می‌شود که نه سیاره هستند، نه سیاره کوتوله و نه ماه طبیعی.

با این تعریف این اجرام شامل تمام دنباله‌دارها و تمام ریزسیاره‌ها به غیر از آنهایی که سیاره کوتوله هستند، می‌باشد.

ریز سیارات عبارت اند از :

• تمام سیارک‌های معمولی به استثنای سرس.
• سانتورها و تروجان‌ها.
• جسم‌های فرانپتونی به استثنای پلوتو، هائومیا، ماکی‌ماکی و اریس.